Jan Miodek: Niżę i nawlekam

Dlaczego w takim razie bliski znaczeniowo czasownik nawlekać - z rdzeniem wlek - ma w czasie teraźniejszym postacie z przedrostkowym na-: nawlekam, nawlekasz, nawleka, nawlekamy, nawlekacie, nawlekają? I w ogóle dlaczego te dwa czasowniki nie zachowują się identycznie pod względem gramatycznym?" - dociekliwie pyta Pani T.T. z Wrocławia.

Trudno nie potwierdzić bliskości semantycznej słów nizać i nawlekać. To pierwsze znaczy tyle, co "nawlekać coś na nitkę, sznurek itp." (nizać paciorki na żyłkę, nizać grzyby na sznurek), to drugie - "nasuwać, nanizywać coś na coś długiego, cienkiego, także wsuwać jakiś przedmiot długi, cienki, najczęściej giętki w uszko, dziurkę itp. jakiegoś innego przedmiotu" (nawlekać igłę, nawlekać paciorki na nitkę, nawlekać firankę na drążek). Jak widzimy, słowniki - definiując nizanie - posługują się nawlekaniem, a definiując nawlekanie - nizaniem. A i przykłady się pokrywają - nizać paciorki, nawlekać paciorki.

Różni te wyrazy frekwencja - nawlekanie jest o wiele częściej używane. Co najistotniejsze zaś: czy posłużymy się postacią nizać, czy nanizać, pozostajemy w tym samym polu znaczeniowym; gdy od formy nawlec odetniemy przedrostek na-, rdzeń wlec przenosi nas natychmiast w inny krąg semantyczny: "ciągnąć, przesuwać z trudem coś lub kogoś po czymś" (wlec sanie, wlec rannego, wlec długi sznur, wlec skrzynię).

To dlatego w nawlekaniu rdzeń i przedrostek są zrośnięte koniugacyjnie i w czasie teraźniejszym, i w przyszłym: nawlekam, nawlekasz, nawleka, nawlekamy, nawlekacie, nawlekają - teraz, nawlokę (albo nawlekę), nawleczesz, nawlecze, nawleczemy, nawleczecie, nawloką (albo nawleką) - w przyszłości. Co innego w drugim czasowniku: niżę, niżesz, niże - to czas teraźniejszy, naniżę, naniżesz, naniże - to czas przyszły (p. początek dzisiejszego odcinka).

Pokazując zgodne z normą wzory odmiany, nie mogę nie przewidywać procesu zrastania się morfologicznego przedrostka i rdzenia czasownika nanizać - takiego, jaki się już praktycznie dokonał w czasowniku potrafić. Kto w tym ostatnim jeszcze wyczuwa cząstkę przedrostkową po-?!

Tym bardziej że tak jak wlec po odjęciu od niego przedrostka na-, jak napisałem wyżej, wiedzie nas w zupełnie inny obszar znaczeniowy, tak i trafić (= dosięgnąć celu, nie chybić) zupełnie się odrywa semantycznie od potrafić (= umieć). W efekcie coraz więcej osób - tak jak tworzy postacie będę umiał, będą umieli - decyduje się na połączenia będę potrafił, będą potrafili, mimo że słowniki ciągle przed nimi ostrzegają, polecając formy potrafię, potrafią - i w czasie teraźniejszym, i przyszłym.