Jan Miodek Rzecz o języku: Babimojski?

Relacja Babimost - babimoj-ski jest modelowym wręcz przykładem konfliktu między słowotwórczą motywacją historyczną a współczesną. Z punktu widzenia tej ostatniej rzeczywiście należałoby się spodziewać przymiotnika z przyrostkiem -owy, bo taki urabiamy dzisiaj od podstawy słowotwórczej most (filar mo-stowy, przyczółek mostowy, suwnica mostowa). W dawnej polszczyźnie jednak produktywniejszy był przyrostek -ski (-ska, -skie), w czasach prasłowiańskich poprzedzony tzw. jerem miękkim (półsamogłoską) i dlatego miękczący poprzedzającą go spółgłoskę, stąd - derywat od mostu musiał mieć postać mośćski. A że mniej więcej od XV wieku zaczął się w naszym języku proces upraszczania połączeń ćc, dźc, śćs, który doprowadził do brzmień jc, js, doszło do powstania formy mojski, która nie zachowała się jako samodzielny wyraz, ale funkcjonuje właśnie w takich przymiotnikach, jak babimojski czy zamojski, wywiedzionych od nazw Babimost, Zamość.

Dla porządku dodajmy, że pierwotny szereg oćca, oćcu, oćcem, oćcze też się musiał zmienić na dzisiejszy ojca, ojcu, ojcem, ojcze (a wtórne "j" przeszło do mianownika i za-miast dawnego brzmienia ociec funkcjonuje w pierwszym przypadku ojciec), dawny - słowotwórczo logiczny - zdradźca (bo zdradził) przekształcił się w zdrajcę, radźca (bo radził) - w rajcę (radca utrwalił się w naszym języku później), a prymarne mieśćce to już od paru wieków łatwiejsze fonetycznie miejsce.

Oczywista wydaje się etymologia Babimostu - złożenia składającego się z przymiotnika babi (od baby) i rzeczownika most - obiegowych słów współczesnej polszczyzny. A przecież i tu trzeba mówić o konflikcie między dzisiejszymi odczuciami a historycznym znaczniem obu tych wyrazów. Jak informuje chociażby prof. Maria Malec w swym "Słowniku etymologicznym nazw geograficznych Polski" z roku 2003, trzeba się w nich doszukiwać ich dawnych topograficznych znaczeń: i tak wyraz baba ma w terminologii topograficznej przenośne znaczenie "mokradło, trzęsawisko", a most oznaczał w języku staropolskim także "groblę, bród". W takim ujęciu nazwa Babimost miała pierwotne znaczenie "grobli usypanej na wodzie lub bagnach", a o usytuowaniu tej miejscowości na terenie bagnistym mówi też jej dawna oboczna nazwa Potopisko.

Jak nazwać mieszkańców tego miasta? Ponieważ przyrostek -anin miał historyczną postać -janin, do dziś obowiązuje zmiękczenie spółgłosek go poprzedzających, a zatem mieszkaniec Babimostu to babimościanin, mieszkanka Babimostu to babimościanka, a wszyscy mieszkańcy tego grodu tu babimościanie.