18+

Treść tylko dla pełnoletnich

Kolejna strona może zawierać treści nieodpowiednie dla osób niepełnoletnich. Jeśli chcesz do niej dotrzeć, wybierz niżej odpowiedni przycisk!

Nasza Loteria SR - pasek na kartach artykułów

70 lat UMCS: Zobacz, jak powstawała uczelnia. Poznaj jej historię

Janusz Wrona, Zbigniew Zaporowski
Odsłonięcie pomnika patronki UMCS. 23.10.1964 r.
Odsłonięcie pomnika patronki UMCS. 23.10.1964 r. Muzeum UMCS
Decyzja o utworzeniu w Lublinie państwowego uniwersytetu zapadła w trakcie II wojny światowej, po wyzwoleniu Lublina spod okupacji niemieckiej, na posiedzeniu Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego w dniu 23 października 1944 r.

Uczelnia powstawała na tzw. surowym korzeniu, budowana była od podstaw w trudnych warunkach materialnych, politycznych i ustrojowych. Powstanie UMCS spotkało się ze sceptycyzmem wielu środowisk, które uważały, że inicjatywa powołania w Lublinie drugiego uniwersytetu będzie miała charakter efemeryczny i uczelnia nie przetrwa próby czasu. W zamierzeniu przejmujących władzę w Polsce komunistów, UMCS miał stać się ważnym kreatorem przemian społecznych i politycznych, szczególnie w odniesieniu do młodego pokolenia Polaków wywodzących się z uboższych grup społeczeństwa. Planowano stworzyć nową inteligencję o plebejskim rodowodzie.

Wbrew intencjom władz, uczelnia poza misją prowadzenia badań naukowych, kształcenia intelektualnego i moralnego wychowania studentów, efektywnie nie przysłużyła się realizacji celów politycznych rządzącej partii. Mimo ograniczenia, a następnie zniesienia przez PZPR autonomii uczelni wyższych, podejmowania prób ideologizacji nauki, społeczność akademicka UMCS broniła się przed komunistyczną indoktrynacją młodego pokolenia Polaków. Dała temu dobitny wyraz, wybierając dwukrotnie na rektorów wybitnych i niezależnych uczonych, którzy skutecznie separowali partię od efektywnego wpływu na uczelnię. Były to kadencje rektorów prof. Adama Paszewskiego (1957-1959) oraz prof. Tadeusza Baszyńskiego (1981-1982), odwołanego z funkcji przez władze stanu wojennego. Najdobitniej o klęsce koncepcji UMCS jako tzw. czerwonego uniwersytetu świadczył masowy udział pracowników i studentów w przemianach lat 1980-1981 okresu "Solidarności". Z drugiej strony zasada finansowania nauki i szkolnictwa wyższego przez państwo i reguły ustrojowe powodowały, iż najbardziej intensywny okres rozwoju bazy materialnej i kadry naukowej uczelni w okresie PRL przypadł na czasy kierowania UMCS przez rektorów umocowanych dość wysoko w hierarchii partyjnej, o wyrazistej i otwartej osobowości, prawników - prof. Grzegorza Leopolda Seidlera (1959-1969) i prof. Wiesława Skrzydłę (1972-1981).

Pięć wydziałów

W chwili powołania do życia uniwersytet skupiał cztery wydziały: Lekarski, Przyrodniczy, Rolny i Weterynaryjny. Kilka miesięcy później powołano kolejny, piąty - Wydział Farmaceutyczny. Medyczno-przyrodniczy charakter powstającej uczelni był odmienny od teologiczno-humanistycznego KUL, który funkcjonował od 1918 r. UMCS uzupełniał kształcenie na poziomie wyższym o kierunki, których dotąd w Lublinie nie było. Jednym z pierwszych mianowanych jesienią 1944 r. profesorów był zoolog, lewicowy działacz polityczny, społeczny i oświatowy Henryk Raabe - inicjator i organizator uniwersytetu, pierwszy jego rektor piastujący tę funkcję do 1948 r. Władze UMCS starają się współcześnie przywrócić społeczności akademickiej tę postać. W kwietniu 2012 r. na centralnym placu uczelni odsłonięto "ławeczkę" Raabego.

Uroczysta inauguracja pierwszego w historii roku akademickiego 1944/1945 odbyła się 14 stycznia 1945 r. UMCS kształcił wówczas 980 studentów i zatrudniał 104 pracowników nauki, m.in. z uczelni Wilna i Lwowa. Wśród pierwszych wybitnych profesorów byli m.in. lekarze: Ludwik Hirszfeld, Feliks Skubiszewski, Tadeusz Kielanowski, psychiatra Witold Chodźko, farmakolog Jan H. Lubieniecki; zoologowie: Konstanty Strawiński, Janusz W. Domaniewski, Gabriel Brzęk; bakteriolodzy: Alfred Trawiński i Zygmunt Szymanowski; antropolog Jan Mydlarski; matematyk Mieczysław K. Biernacki; logik Jerzy Słupecki; filozof Narcyz Łubnicki; fizyk Stanisław Ziemecki (Landau); biolodzy Adam Paszewski i Laura Kaufman; chemicy: Włodzimierz Hubicki i Andrzej Waksmundzki; biochemik Janina Opieńska-Blauth; petrograf i geolog Maria Turnau-Morawska; archeolog Stefan Nosek.
UMCS stał się zgodnie ze strategią ówczesnych władz zarodkiem prężnego ośrodka akademickiego w Lublinie. Medyczno-przyrodniczy profil UMCS utrzymał się do stycznia 1950 r. Wówczas decyzją ministerstwa oświaty, wbrew stanowisku władz uczelni, wydzielono z UMCS Akademię Lekarską, która 3 marca zmieniła nazwę na Akademia Medyczna. Oznaczało to poważne osłabienie naukowego i materialnego potencjału uniwersytetu. O blisko połowę zmalała liczba studentów. Postawiło to na porządku dziennym wypracowanie nowego profilu uczelni. Bez rozwoju kolejnych dyscyplin i kierunków jej byt wydawał się zagrożony. Obok dotychczasowych wydziałów UMCS, które uległy podziałowi, powstawały nowe: Prawa w 1949 r., Humanistyczny w 1952 r. i Zootechniczny w 1953 roku. Dotychczasowy Wydział Matematyczno-Przyrodniczy podzielono w 1951 r. na dwa: Wydział Matematyki, Fizyki i Chemii oraz Wydział Biologii i Nauk o Ziemi.

Z UMCS do AR

Druga znacząca zmiana profilu naukowego UMCS nastąpiła w 1955 r., gdy władze centralne wyodrębniły wydziały: Rolny, Weterynaryjny i Zootechniczny, które zapoczątkowały funkcjonowanie nowej uczelni - Akademii Rolniczej. Z UMCS odeszła blisko połowa doświadczonej kadry naukowo-dydaktycznej, w tym 42 profesorów i około 1/3 studentów. Na użytek nowej uczelni przeszedł szereg nowo wybudowanych budynków. Po raz drugi poważnie osłabiło to UMCS i wzmogło dyskusje nad przyszłością i kierunkiem dalszego rozwoju.
Przez kolejne dekady kształtowała się współczesna struktura uniwersytetu. Obecnie funkcjonuje w UMCS 11 wydziałów: Biologii i Biotechnologii; Nauk o Ziemi i Gospodarki Przestrzennej; Matematyki, Fizyki i Informatyki; Chemii; Prawa i Administracji; Humanistyczny; Ekonomiczny; Pedagogiki i Psychologii; Filozofii i Socjologii; Politologii; Artystyczny. Integralną częścią uczelni jest Centrum Języka i Kultury Polskiej dla Polonii i Cudzoziemców (1991). W ciągu 20 lat istnienia w jego studiach i kursach uczestniczyło ponad 9 tys. słuchaczy z 75 krajów świata na 5 kontynentach. W latach 1969-2001 istniała Filia UMCS w Rzeszowie, która stała się częścią Uniwersytetu Rzeszowskiego. Druga filia funkcjonowała w latach 1969-1970 w Białej Podlaskiej, a następnie została przejęta przez AWF w Warszawie. W 2000 r. UMCS wraz KUL oraz trzema uniwersytetami ukraińskimi powołał Europejskie Kolegium Polskich i Ukraińskich Uniwersytetów, gdzie na studiach doktoranckich kształcono młodych badaczy z Polski i Ukrainy. Podstawowym celem kolegium było kształcenie przyszłych elit polskich i ukraińskich, działających na rzecz współpracy między krajami. Placówka funkcjonowała przez dekadę. W początku XXI w. UMCS otworzył także zamiejscowe kolegia w Białej Podlaskiej, Biłgoraju, Kazimierzu n. Wisłą i Radomiu.

17 hektarów na początek

Bazę lokalową UMCS zbudowano, gdy uczelnia otrzymała w 1946 r., w darze od miasta, rozległy (ponad 17 ha), niezabudowany obszar w zachodniej części Lublina. W kolejnych trzech latach ofiarowany przez władze miasta i województwa obszar powiększył się ponadtrzykrotnie. Od r. 1949 powstaje tu miasteczko akademickie stanowiące osobną dzielnicę miasta i już przez współczesnych uznane za wyjątkowe powojenne założenie urbanistyczno-architektoniczne w Lublinie. Główna jego część została stworzona w latach 1959-1969, gdy funkcję rektora uczelni pełnił prof. G. L. Seidler. Znajdują się w nim domy studenckie, siedziby 9 wydziałów UMCS, rektorat, Biblioteka Główna, Akademicki Ośrodek Sportowy, Akademicka Przychodnia Zdrowia. Obecnie budowana jest zachodnia część miasteczka UMCS w rejonie ul. Głębokiej i al. Kraśnickiej, gdzie powstaje m.in. centrum naukowych laboratoriów Ecotech-Complex. Cały obszar sąsiaduje z obiektami KUL oraz Uniwersytetu Przyrodniczego.

Szczególne znaczenie w pejzażu UMCS ma Akademickie Centrum Kultury "Chatka Żaka", oddawane do użytku w dwóch etapach w latach 1962-1965. Przez kolejne dekady było centrum kulturalnego i społecznego życia studentów uczelni. Pełniło także funkcje usługowe (stołówka akademicka nr 2). Tutaj powstawały inicjatywy, które wpisały UMCS na trwałe w pejzaż Lublina, w znaczący sposób współtworząc środowisko intelektualne, kulturalne i opiniotwórcze miasta. Studenckie zespoły artystyczne - teatry UMCS - Gong 2, Provisorium, Scena 6, Chór Akademicki, Dyskusyjny Klub Filmowy "Bariera", kino studyjne, Akademickie Radio Centrum, Orkiestra św. Mikołaja, przez lata tworzyły artystyczne życie uczelni i wpływały na jej korzystny wizerunek w kraju i za granicą. W istniejącym od 1953 r. Zespole Tańca Ludowego UMCS tańczyło ponad 8 tys. studentów, którzy dali ok. 6 tys. koncertów, w tym w 56 krajach na 5 kontynentach. Mieszkańcy miasta od lat 60. corocznie byli świadkami odbywających się w Lublinie dni kultury studenckiej - kozienaliów. Znaną i cenioną przez lublinian placówką jest Ogród Botaniczny UMCS stworzony w latach 60.

Dyplom nr 100 000

Rozwój bazy naukowo-dydaktycznej szedł w parze z rozwojem kadry naukowej i otworzeniem się uniwersytetu na kontakty zagraniczne. Proces ten nabrał dużej dynamiki po roku 1956. Poza tradycyjnymi kontaktami z placówkami w ZSRR (Lwów, Erewan) i tzw. krajów socjalistycznych (Węgry, Rumunia, Czechosłowacja), nastąpił rozwój wymiany naukowej z ośrodkami naukowymi na zachodzie Europy oraz USA. Działania te mocno rozwijał w latach 60. rektor prof. G. L. Seidler, a następnie w latach. 70. rektor prof. W. Skrzydło. To wówczas nawiązano m.in. stałą współpracę naukową z uniwersytetami w Modenie i Lecce (Włochy) i Lock Haven State College (Stany Zjednoczone). Naukowcy z UMCS otrzymywali najbardziej prestiżowe stypendia Fundacji H. Forda (USA) i Alexandra von Humboldta (RFN).

Od drugiej połowy lat 50. systematycznie zwiększała się liczba studentów uczelni, od 2 tys. w 1960 r. do blisko 4 tys. w 1968 roku. Obecnie to blisko 18 tys. młodzieży na studiach stacjonarnych, łącznie edukuje się na uczelni 22 tys. studentów. Na początku XXI w., w 58. roku istnienia uczelni, prezydent RP wręczył absolwentowi UMCS 100-tysięczny dyplom. Dziś ich liczba wzrosła do ponad 210 tys. Od końca lat 40. XX wieku absolwenci UMCS stanowili podstawową kadrę specjalistów decydujących o rozwoju województwa lubelskiego oraz południowo-wschodniej Polski, a dzisiaj całego kraju.

23 internowanych

Społeczność uczelni brała udział w węzłowych wydarzeniach politycznych powojennego Lublina. Studenci UMCS obok młodzieży szkół lubelskich zaprotestowali w styczniu 1947 r. przeciwko przygotowaniom do fałszowania wyborów do Sejmu Ustawodawczego. Z ich inicjatywy w październiku 1956 r. w miasteczku akademickim odbył się największy w Lublinie po II wojnie wiec poparcia dla przemian październikowych odrzucających polski stalinizm. Również dwukrotnie 11 i 13 marca 1968 r. studenci UMCS wraz z kolegami z innych wyższych uczelni Lublina gremialnie zaprotestowali przeciwko ograniczeniu demokracji, wolności słowa i druku. W drugiej połowie lat 70. brali udział w strukturach tworzącej się demokratycznej opozycji. Prof. Adam Kersten - historyk stał się znaczącą postacią niezależnego od władz PRL stowarzyszenia edukacyjnego - Towarzystwa Kursów Naukowych, a następnie tzw. Uniwersytetu Latającego. Szczególnie aktywne było środowisko naukowców i studentów UMCS w okresie "Solidarności" w latach 1980-1981. Związek zrzeszał 3/4 pracowników uczelni i stanowił najsilniejsze zaplecze intelektualne i eksperckie Regionu Środkowowschodniego NSZZ "S". Obok niego prężnie działało Niezależne Zrzeszenie Studentów. UMCS był jedyną uczelnią w Lublinie i jedną z nielicznych w kraju, w której prowadzono strajk po ogłoszeniu stanu wojennego. Trwał on w dniach 13-15 grudnia w różnych obiektach uczelnianych. Represje ze strony władz bezpieczeństwa były surowe; łącznie zostało internowanych 23 pracowników i studentów (stanowili prawie 10% ogółu internowanych z Lubelszczyzny), a kilka osób skazano na kary więzienia, z czego dwie na bezwzględne pozbawienie wolności.

Za kilka miesięcy uniwersytet będzie obchodził 70. rocznicę powstania. Dzisiaj trudno sobie wyobrazić Lublin bez UMCS. Bo to przecież nie tylko ładna i efektowna część miasta, ale nade wszystko ponad 210 tys. wykształconych w tym okresie ludzi, duża uczelnia o mocnej pozycji w skali kraju, prowadząca różnorodne badania naukowe. Na trwałe związana z naszym miastem.

Codziennie rano najświeższe informacje z Lubelszczyzny prosto na Twoją skrzynkę e-mail. Zapisz się do newslettera

Dołącz do nas na Facebooku!

Publikujemy najciekawsze artykuły, wydarzenia i konkursy. Jesteśmy tam gdzie nasi czytelnicy!

Polub nas na Facebooku!

Dołącz do nas na X!

Codziennie informujemy o ciekawostkach i aktualnych wydarzeniach.

Obserwuj nas na X!

Kontakt z redakcją

Byłeś świadkiem ważnego zdarzenia? Widziałeś coś interesującego? Zrobiłeś ciekawe zdjęcie lub wideo?

Napisz do nas!
Wróć na kurierlubelski.pl Kurier Lubelski