Lublin na sensacyjnym filmie z 1944 roku (ZDJĘCIA, WIDEO)

Jest koniec lipca 1944 roku. Niemcy uciekli, do Lublina weszli Rosjanie. Wojsku towarzyszyli operatorzy i to oni nakręcili historyczne kadry.

Na pierwszym ujęciu z Wieży Trynitarskiej widać zniszczone miasto, m.in. częściowo zrujnowany ratusz. Cięcie i widz trafia w środek walki - radziecki czołg wyjechał z ulicy Cyruliczej w kierunku dzisiejszego placu Zamkowego. Załoga otwiera ogień w stronę Zamku. Na kolejnym ujęciu obserwujemy ostrzał artyleryjski, dalej pochyleni żołnierze biegną zniszczoną ulicą. Płonie Brama Krakowska.

- W scenach z Cyruliczej pojawia się działo samobieżne SU-76, strzelające w kierunku Zamku. Na Królewskiej widać radzieckie czołgi T-34 i amerykańskie Shermany, dostarczane w czasie wojny do ZSRR w ramach umowy o współpracy - mówi Marcin Fedorowicz z Pracowni Ikonografii Ośrodka Brama Grodzka-Teatr NN w Lublinie.

Widzimy też ruiny hotelu Victoria przy Krakowskim Przedmieściu. Budynek został zbombardowany jeszcze w czasie niemieckiego nalotu z września 1939 roku. - To ujęcie operator zrobił z naprzeciwka, z dachu Hotelu Europa - wyjaśnia Fedorowicz.

Zdjęciom z lipca 1944 roku towarzyszy komentarz oraz napisy początkowe i końcowe w języku angielskim. Film obecnie jest własnością agencji British Pathe. Niedawno British Pathe umieściła go na You Tybe - dzięki temu obraz znany wcześniej głównie historykom jest powszechnie dostępny.

Jak film z wyzwolenia Lublina znalazł się w Wielkiej Brytanii?

- Sama zadawałam sobie to pytanie, kiedy po raz pierwszy obejrzałam ten wyjątkowy materiał. Byli przecież operatorzy Czołówki Filmowej Polskich Sił Zbrojnych w ZSRR. Rosjanie też mieli swoich filmowców - opowiada Barbara Oratowska, szefowa Muzeum Martyrologii "Pod Zegarem".

- Najprawdopodobniej bardzo szybko taśmy zostały przekazane korespondentom brytyjskim. Miały być dowodem niemieckich zbrodni, który pójdzie dalej w świat - przypuszcza Oratowska.

Filmowcy weszli także do Zamku, gdzie Niemcy w ostatniej chwili rozstrzelali 300 więźniów. Zdruzgotani lublinianie oglądają ciała pomordowanych, pewnie też szukając wśród nich bliskich. Jest najprawdopodobniej 25 lipca 1944 roku.

- Nakręcone w tym momencie sceny są wstrząsające. Ludzie widzieli efekty egzekucji z 22 lipca. Po jej dokonaniu niemiecka załoga, około godz. 13,opuściła Zamek. Zostali polscy i ukraińscy strażnicy - mówi Barbara Oratowska. I dodaje: - Pierwsi mieszkańcy weszli na Zamek już 22 lipca. Z relacji wiemy, że jeszcze tego samego dnia, około 16, Niemcy wrócili. Skończyło się na grzecznym wyproszeniu cywili. Walki o Lublin trwały jeszcze dwa dni.

27 lipca - już po pokonaniu Niemców - sfilmowany został pogrzeb 127 ofiar ostatniej, niemieckiej egzekucji na Zamku Lubelskim. Na mszę przyszedł cały Lublin. Ofiary zostały pochowane przy Zamku, obok symbolicznego, drewnianego krzyża.

Nie mogło też zabraknąć defilady wojskowej z okazji zwycięstwa. Czołgi i samochody jechały Krakowskim Przedmieściem. Lublinianie wiwatowali na ich cześć, niektóre z kobiet miały w rękach liście palm. Obok Rosjan szli żołnierze Armii Berlinga. Widzimy też AK-owców. Ci ostatni częściowo po cywilnemu - angielski komentator mówi, że to partyzanci.

Fedorowicz:- Partyzanci wychodzą z 3 Maja na Krakowskie Przedmieście.

Jeden z dowódców pozdrawia tłum z jadącego samochodu. Zbliżenie, ten sam mężczyzna nachyla się do lublinian. Następuje krótka wymiana zdań.

- To generał Zygmunt Berling, dowódca I Armii Wojska Polskiego, utworzonej w ZSRR- mówi Marcin Fedorowicz.

- Berling był w tym czasie w Lublinie. Zaprzysiężenie nowych członków jego armii odbyło się na polach bronowickich - dodaje Barbara Oratowska.